دانشگاه آزاد اسلامی

واحد دامغان

دانشکده کشاورزی

پایان نامه (یا رساله) برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته

مهندسی تولیدات گیاهی

گرایش تولید محصولات باغی

عنوان

تهیه پروتکل ریز ازدیادی و تولید نیمه انبوه دو پایه پا کوتاه کننده گلابی OH×F40 و FOX­۱۱

استاد راهنما(استادان راهنما)

دکتر حمید عبداللهی

استاد مشاور(استادان مشاور)

دکتر بهاره کاشفی

 
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده
به منظور بررسی ریزازدیادی دو پایه پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و ‌FOX11،‏ سه آزمایش مجزا صورت پذیرفت. در آزمایش اول اثر سه نوع محیط کشت شامل (MS، QL و QLتغییریافته)، بر روی صفات نسبت پرآوری، میزان رشد، توسعه برگ‌ها، تعداد برگ‌ها، طول میانگره و میزان ظهور سر‌شاخه­های نکروزه مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج به دست آمده از جدول تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف معنی‌داری از نظر میزان رشد در محیط درون شیشه‌ای بین دو پایه مورد بررسی وجود دارد، اما اثر محیط کشت روی میزان رشد معنی‌دار نشد. همچنین اثر محیط کشت بر روی میزان پرآوری در محیط درون شیشهای معنیدار بود. محیط کشت MS بیش­ترین میزان رشد، توسعه برگی و طول میانگره را نسبت به محیط کشت QL و QL تغییریافته داشته و محیط کشت QL در مقایسه با محیط کشت MS دارای میزان پرآوری بیش­تر و تعداد برگ بیش­تر بود و در نتیجه مشخص گردید که محیط کشت MS برای رشد پایه FOX11 و محیط کشت QL برای رشد پایه OH×F40مناسب می‌باشد. در ادامه به منظور ارزیابی دقیق‌تر محیط‌های کشت در آزمایش دوم، چهار سطح تنظیم کننده‌های رشد از غلظت‌های مختلف تنظیم کننده‌های رشد و دو پایه پاکوتاه‌کننده گلابی در دو محیط کشت مورد آزمایش قرار گرفت و صفات میزان رشد، پرآوری، تعداد برگ، توسعه برگ و کالوس مورد بررسی قرار گرفتند که براساس نتایج بدست آمده از آزمایش دوم،‏ اختلاف معنی‌داری از لحاظ میزان رشد در غلظت های مختلف تنظیم کننده های رشد مشاهده گردید. میزان رشد و پرآوری در تنظیم کننده‌های رشد با غلظت ۱/۰ میلی‌گرم بر لیترNAA و ۱ میلی‌گرم بر لیتر ۲iP و ۲ میلی‌گرم بر لیترBAP پایه گلابی OH×F40 در محیط کشت QL از سایر غلظت‌ها بیش­تر بود. جدول تجزیه واریانس و مقایسه‌ میانگین نشان داد که بین غلظت‌های مختلف تنظیم کننده‌های رشد و دو پایه هیبرید گلابی در سطح ۵% اختلاف معنی‌داری از لحاظ متوسط میزان کالوس وجود ندارد. در آزمایش سوم به بررسی توان ریشه‌زایی تحت تاثیر غلظت‌های مختلف از تنظیم‌کننده‌های رشد طبیعی و مصنوعی پرداخته شد و صفاتی نظیر درصد ریشه‌زایی، کیفیت ریشه، طول ریشه، تعداد برگ، میزان تولید کالوس و سیاه‌شدگی انتهایی مورد بررسی قرار گرفت و اختلاف معنی داری بین غلظت های مختلف IBA بر درصد ریشه زایی در بین پایه های پاکوتاه کننده گلابی مورد استفاده وجود داشت. غلظت ۱ و ۲ میلی‌گرم بر لیتر از تنظیم کننده‌های رشد IBA بهترین ریشه‌زایی را در ریزقلمه‌ها تحت تیمار کوتاه مدت ایجاد کرد.
واژه‌های کلیدی: ریزازدیادی، پایه پاکوتاه‌کننده گلابی، ریشه زایی، محیط کشت و پرآوری.
 مقدمه:
گلابی یکی از درختان میوه مهم مناطق معتدله محسوب می‏شود و اگرچه تکثیر آن به طرق مختلفی امکان‌پذیر است، ولی معرفی عملی‏ترین و اقتصادی‏ترین روش تکثیر آن مستلزم شناخت همه روش‏های ازدیاد از جمله روش‏های تکثیر درون‌شیشه‏ای است (روزبان و همکاران، ۱۳۸۱). این گیاه بومی آسیای غربی و اروپای شرقی می‌باشد (Nee et al., 2002). گلابی معمولی یا گلابی اروپایی از گونه communis می‌باشد که میوه‌های آبدار با دانه‌های سنگی و اغلب شکل کشیده دارد، اما گلابی آسیایی شکلی شبیه به سیب دارد (Potter et al., 2007).گلابی از حدود یک هزار سال پیش از میلاد مسیح در یونان زیر کشت در آمده و در حال حاضر، پس از سیب، مهم‌ترین میوه دانه‌دار دنیا و ایران به شمار می‌آید (Jules and James, 1996). تعداد گونه‌های جنس Pyrus هنوز به طور کامل و دقیق مشخص نیست، اما تاکنون ۶۰ گونه در این جنس معرفی شده است (Krichkov and Potanov, 1998) که اکثر آن‌ها بومی آسیا یا اروپا و فاقد میوه خوراکی می‌باشند و تنها به عنوان پایه‌ای برای گلابی معمولی به کار می‌روند، که بیست و شش گونه شناخته شده از جنس گلابی و پراکنش جغرافیایی آنها در جدول ۱-۱ آورده شده است. ۱۱ گونه مختلف از جنس Pyrus در ایران وجود دارد (Westwood and Bjornstad, 1971، خاتم ساز ۱۳۷۱). گلابی از میوه‌های دانه‌دار به شمار می‌آید (Jules and James, 1996). کلیه گونه‌های جنس گلابی در منطقه معتدله نیمکره شمالی دنیای قدیم پراکنده شده‌اند (Tatarintseva, 1981). کلیه ارقام و ژنوتیپ‌های گونهPyrus communis در ۵ زیرگونه و در ۵ منطقه، حوالی قفقاز (اوستیا و گرجستان) آسیای میانه، اروپای غربی، اروپای شرقی و اروپای جنوبی قرار گرفته‌اند. علاوه بر این گروه، ارقام و ژنوتیپ‌های خاور دور از گلابی‌های (P. ussuriensis Maxim, P. calleryana و P. betulifolia ) منشاء گرفته‌اند (Krichkov and Potanov, 1998). گلابی معمولی (Pyrus communis) در منطقه قفقاز، روسیه، آسیا، اروپای جنوبی و مرکزی پراکنده شده است (Kolesnicova, 1997). این گونه از لحاظ مقاومت زمستانه، اندازه درخت و دیگر صفات مورفولوژیکی و بیولوژیکی دارای تنوع بسیار بوده و تصور بر این است که تعداد بسیار زیادی از ارقام تحت کشت در آسیا، قفقاز و اروپا از این گونه بوجود آمده است (Krichkov and Potanov, 1998). ژوکوفسکی معتقد است، منطقه قفقاز و بخش‌های غربی ایران یکی از اولین مراکز تنوع گونه‌ها و ارقام تحت کشت گلابی است (Jookovskiy, 1950). گلابی‌های آسیا و آسیای صغیر به عنوان پایه بکار برده می‌شوند نه به عنوان رقم قابل مصرف (Chalices and westwood, 1973 and Westwood, 1971 ). در انواع وحشی گونهPyrus communis قدرت رشد بسیار زیاد است که می‌تواند منبع با ارزشی به عنوان پایه برای ارقام تحت کشت باشد (Kolesnicova, 1997).
شاخه برخی از ارقام گلابی خاردار بوده، برگ‌های اره‌ای و مضرس با حاشیه صاف دارند. گل‌های گلابی هم‌زمان با برگ‌ها ظاهر می‌شوند و روی گل‌آذین دیهیم قرار می‌گیرند. معمولاً اکثر گونه‌های گلابی خودناسازگار بوده و نیاز به ارقام گرده‌زا دارند. درخت گلابی در برابر سرما حساس‌تر از سیب بوده و می‌تواند تا ۳۰- درجه سانتی‌گراد را تحمل کند (خوشخوی و همکاران، ۱۳۷۷). در ضمن گونه‌های مختلف گلابی گرمای تابستان را نیز تحمل می‌کنند و تابستان‌های خشک در کنترل بیماری آتشک[۱] که گلابی به آن بسیار حساس می‌باشد، مناسب است (Jakson, 2003).
برخلاف پایه‌های سیب که همگی از گونه Malus pumila می‌باشند، پایه‌های گلابی از چندین گونه متفاوت Pyrus بوده و حتی تعدادی از آن‌ها به جنس دیگری متعلق می‌باشند. گلابی حداقل ۳۰۰۰ سال است که در چین کشت می‌شود، در قسمت‌های دیگری از دنیا، گلابی‌های زراعی از گونه P. communis بدست آمده‌اند (Davarynejad et al., 2007). کشت گلابی در تمدن غرب اولین بار توسط هومر حدود سه هزار سال پیش شرح داده شده است.
بدون شک اولین گونه‌ای که اهلی شده Pyrus pyrifolia بوده است، زیرا تیپ وحشی آن بدون انجام گزینش، خوراکی است (Jakson, 2003). گونه‌های گلابی را براساس خصوصیات گیاه‌شناسی و پراکنش جغرافیایی می‌توان به پنج گروه طبقه‌بندی نمود که شامل، گونه‌های اروپایی، گونه‌های آفریقای شمالی، گونه‌های غرب آسیا، گونه‌های آسیایی با میوه بزرگ و گونه‌های آسیایی با میوه کوچک می‌باشند (Bell et al., 1996).
مهم‌ترین ارقام بومی گلابی در ایران شامل: شاه‌میوه نطنزی، محمدعلی مشهد، سه فصله کرج، گلابی دم کج کرج، سبری و پیغمبری می باشند. گلابی را شاه‌ میوه یا آمرود هم می‌نامند و به میوه‌های پیوندی و شاداب آن شاه‌آمرود گویند (شکل ۱- ۱). همچنین از گلابی‌های خارجی نیز که کم و بیش در ایران کشت می‌شوند می‌توان ، بارتلت[۲]، دوشس[۳]، ویلیام دوشس[۴]، لوئیزبون[۵]، اسپادونا[۶] و کوشیا[۷]را نام برد. بارتلت که در اروپا بنام ویلیامز مشهور است (شکل ۱- ۲)، مهم‌ترین و پرکشت‌ترین گلابی در دنیا به شمار می‌رود (محمودزاده و ابراهیمیان، ۱۳۹۰).
شکل ۱- ۱: چهار رقم از مهم‌ترین ارقام گلابی بومی ایران a. گلابی شاه‌میوه b. گلابی شاه‌میوه نطنز c. گلابی دم کج کرج d. گلابی بیروتی
شکل ۱- ۲: دو رقم از مهم‌ترین ارقام گلابی خارجی که در ایران کشت می‌شوند. a. گلابی بارتلت b. گلابی دوشس
 بالا بودن هزینه‏ های تولید، یکی از عمده‏ترین مشکلات بخش کشاورزی، در راه تولید و صادرات محصولات به بازار‏های جهانی محسوب می‏شود. تولید و تکثیر نهال، یکی از بخش‏های مهم صنعت میوه‏کاری هر کشوری به شمار می‏رود و اساس باغ‏های خوب هر کشوری از بذل توجه به این بخش نشات می‏گیرد. در باغداری روز دنیا، ایجاد باغ‏های یکنواخت، علاوه بر سیستم تک کشتی، هم‌اندازه بودن درختان باغ، رسیدن همزمان میوه‏ها، کاهش اندازه درخت، مقاومت به آفات و امراض و زودباروری درختان، بسیار مورد توجه می‌باشد. برای نیل به این اهداف، روش‏های مختلف کشت بافت، امروزه به عنوان یکی از ابزار‏های مطمئن و کارآمد، مورد توجه و اهتمام تولید‏کنندگان نهال در سراسر جهان قرار گرفته است (صفاری، ۱۳۷۸).
کشت بافت روش نوین و مهم در ازدیاد گیاهان است که در حال حاضر در دسترس پرورش‌‌دهندگان قرار دارد (صفاری، ۱۳۷۸). تکثیر درون‌شیشه‌ای این امکان را فراهم می کند که در طول سال به پایه‌های مورد نیاز برای استفاده در خزانه دسترسی داشته باشیم (خوشخوی، ۱۳۷۷). ژرم‏پلاسم گلابی تکثیر شده در محیط استریل، به دلیل عاری بودن از عوامل بیماری‌زا، با اطمینان کامل از سدهای قرنطینه کشاورزی کشورهای مختلف قابل تبادل خواهند بود (Shibli et al., 1997). ارقام و گونه‌های مختلف گلابی هر یک دارای خصوصیاتی هستند که باعث گردیده از آنها به عنوان پایه، پیوندک، تزئینی و یا دومنظوره استفاده گردند. از ارقام و گونه‌هایی که موجب بهبود کیفیت رشد درختان گلابی می‌گردند به عنوان پایه استفاده می‌شود. زودرسی، پاکوتاه‌کنندگی، تاثیر روی عملکرد و کیفیت میوه، بهبود مقاومت به آفات و بیماری‌ها و کمک به سازگاری با خاک‌های مرطوب و آهکی از جمله شاخصه‌های ارقامی می‌باشد که به عنوان پایه استفاده می‌شوند (رسول زادگان، ۱۳۷۰).
مقایسه کلی بر وضعیت باغ­های سیب و گلابی در کشور ایران نشان‌دهنده این است که برخلاف باغ‌های سیب، در باغ­های گلابی استفاده از پایه­ های پاکوتاه‌کننده و روش­های کشت متراکم چندان متداول نشده است. مسلماً مهم‌ترین دلیل این امر عدم وجود پایه­ های مطلوب و سازگار با شرایط اقلیمی- خاکی بر ارقام گلابی کشور بوده و به این ترتیب که پایه­ های رویشی گلابی که طی ۳۰ سال گذشته وارد شده همگی متعلق به گونه Cydonia oblonga می‌باشند که این پایه­ها حساس به کلروز و خاک­های آهکی بوده و با برخی از ارقام گلابی نظیر گلابی ویلیامز دارای ناسازگاری است، علاوه بر این که در سرماهای شدید زمستانه آسیب دیده و از بین خواهد رفت که این معایب سبب توسعه محدود این پایه­ها در کشور شده است. همچنین پایه‏های پا‏کوتاه‌کننده گلابی که متعلق به گونهP. communis L. می‏باشند و دارای سازگاری بسیار خوبی با ارقام تجاری هستند، را می‌توان از طریق روش‏های کشت بافت با سرعت بالایی تکثیر و عرضه نمود. تعداد محدودی از پایه‏های پا‏کوتاه‌کننده گلابی حاصل از کشت بافت به کشور وارد شده است. با توجه به این که پایه‏های پا‏کوتاه‌کننده گلابی به تکثیر از طریق ریزازدیادی پاسخ داده‌اند، در حال حاضر یکی از اصلی‏ترین روش‏های تکثیر آن‌ها کشت بافت محسوب می‏شود (نصرتی، ۱۳۸۲). بر این اساس با تلاش دهه‌های اخیر در سایر کشورها نظیر ایتالیا و آمریکا برای دستیابی به پایه­ های مطلوب‌تری که فاقد معایب فوق باشند، دو پایه FOX11و OH×F40 وارد کشور گردیده است. این پایه­ها که متعلق به گونه گلابی می‌باشند، دارای محاسن متعددی شامل تحمل بهتر به غرقاب، خشکی و خاک­های آهکی بوده و با هیچ یک از ارقام گلابی ناسازگاری نشان نمی‌دهند. استفاده از این پایه­ها سبب کاهش هزینه برداشت و هرس می‌شود، همچنین کاهش مبارزه با بیماری آتشک با بهره گرفتن از بهبود مدیریت باغ­های متراکم خواهد شد (روزبان، ۱۳۸۰). از این‌رو پژوهش حاضر به منظور تهیه پروتکل انبوه پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11 با میزان ریشه­زایی بالا از طریق تعیین موارد ذیل صورت پذیرفت. شامل الف): ارزیابی اثر محیط‏های پایه مختلف ب): ارزیابی اثر غلظت‏های مختلف سایتوکینین نظیر۲iP و BAP ج): ارزیابی توان ریشه‏زایی پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11
موفقیت در تحقیق فوق می‌تواند به تولید و تکثیر نیمه انبوه پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11 و تامین هسته­های اولیه این پایه­ها برای انجام طرح­های تحقیقاتی و حفظ در شرایط خارج از شیشه کمک کند.
۱-۲- گیاه‌شناسی گلابی:
برگ‌های درخت گلابی اره‌ای مضرس هلالی یا با کناره صاف و به ندرت کنگره‌ای، جوانه‌ها در داخل از پهنا پیچیده و دمبرگ‌ها دارای گوشوارک‌های کم و بیش بزرگی می‌باشند و فلس جوانه روی هم خوابیده و گل‌ها همزمان یا کمی قبل از جوانه‌های برگ ‌باز می‌شوند (عبداللهی، ۱۳۸۸). گل‌ها خوشه‌ای، چترمانند، سفید به ندرت در برخی گونه‌ها و یا ژنوتیپ‌های وحشی صورتی و یا رگه‌های صورتی رنگ در آنها مشهود است. کاسبرگ‌ها به عقب برگشته یا گسترده و گلبرگ‌ها دارای قاعده دمبرگ‌‌مانند می‌باشند. گلبرگ‌ها تا حدودی مدور تا مستطیلی پهن بوده و ۲۰ تا ۳۰ پرچم‌ را در بر گرفته‌اند. بساک‌ها قرمز تا ارغوانی و ۲ تا ۵ خامه آزاد در قاعده به وسیله دیسک یک‏جا جمع می‌شوند. تخمک‌ها به تعداد دو عدد در هر خانه و میوه پوم کروی تا گلابی شکل است و کاسه گل پایا یا خزان‌کننده و گوشت میوه وابسته به رقم یا ژنوتیپ درصدهای متفاوتی را از سلول‌های اسکلروئیدی دارا می‌باشند. بذور رسیده گلابی قهوه‌ای تا سیاه و در برخی گونه‌های این جنس بسیار بزرگ‌تر از بذر گلابی‌های اروپایی است (عبداللهی، ۱۳۸۵).
از نظر گرده‌افشانی و تشکیل میوه، تقریبا همه ارقام گلابی خودناسازگار و دگرباورند. اگرچه بعضی از ارقام گلابی در برخی شرایط آب و هوایی تولید میوه بدون بذر می‌کنند، با این وجود بهترین عملکرد هنگامی است که درخت گرده‌زا در بین ارقام اصلی کشت شده باشد (Westwood, 1993). درخت گلابی در برابر سرما از سیب حساس‌تر است و گل‌های گلابی در بهار کمی زودتر از سیب باز می‌شوند. به همین دلیل بیشتر در معرض خطر سرمای بهاره قرار می‌گیرند (عبداللهی، ۱۳۸۵) .در تابستان گیاه گلابی گرما را بیشتر از سیب تحمل می کند. گل و میوه گلابی در انتهای شاخه‌ها و اسپورهای دو ساله بوجود می‌آید، بنابراین هنگام هرس درختان بارور، باید در حفظ اسپورها دقت کرد. میزان محصول گلابی در باغ‌های معمولی به ۴۵ تن در هکتار می‌رسد و تعداد ارقام گلابی موجود در ایران حدود ۱۲۰ نوع است (محمودزاده و ابراهیمیان، ۱۳۹۰).
۱-۳ – ازدیاد و تکثیر گلابی:
در ازدیاد پایه‌های گلابی سه روش استاندارد وجود دارد که مورد استفاده قرار می‌گیرند که این سه روش شامل: الف): روش جنسی کشت بذر ب): خوابانیدن کپه‌ای شاخه در درخت به ج): چوب سخت می­باشند.
در موارد خاص برای ریشه‌دار کردن تیپ‌هایی که به سختی ریشه می‌دهند از قلمه‌های ریشه یا پاجوش‌های ریشه می‌توان استفاده نمود. قلمه‌های برگ‌دار را تحت شرایط میست پس از تیمار با IBA ریشه‌دار می‌کنند. آماده کردن بذر بسیاری از گونه‌های Pyrus برای سبز شدن نیاز به خیساندن آن‌ها به مدت یک روز و سپس شستن کامل و استراتیفیکاسیون آن‌ها برای سرما دادن دارد. برای ازدیاد سریع یک پایه، قلمه‌های ریشه را به قطر حدود ۷/۰ تا ۵/۱ سانتیمتر انتخاب، به صورت اسکنه با واریته پیوندک پیوند می‌زنند. رقم پیوندک را برای ریشه‌دهی می‌توان به روش قلمه چوب سخت یا برگ ازدیاد نمود (محمودزاده و ابراهیمیان، ۱۳۹۰). برخی از گونه‌ها مثل P. calleryana و P. betulifolia با بهره گرفتن از قلمه برگدار که در اواسط تابستان انجام می‌گیرد بهتر ریشه‌دار می‌شوند. برای پیوند گلابی علاوه بر گونه‌های وحشی و اهلی آن، می‌توان از به و زالزالک نیز، برای پایه، استفاده کرد که در این صورت درختان پاکوتاه خواهند بود و برای جلوگیری از ناسازگاری پایه و پیوندک باید از یک رقم مناسب گلابی برای میان‌پایه استفاده کرد (عبداللهی، ۱۳۸۸). فاصله کشت برحسب نوع پایه و قدرت رشد آن، ۷-۱۰ متر در باغ‌های معمولی است، ولی در انواع پاکوتاه می‌توان این فواصل را به چهار متر بین ردیف‌ها و دو متر روی ردیف‌ها کاهش داد که این کار باعث افزایش محصول نیز خواهد شد (محمودزاده و ابراهیمیان، ۱۳۹۰). تمام ارقام گلابی، خودناسازگار هستند، بنابراین برای تولید میوه کافی، بطور حتم نیاز به درخت گرده‌زای مناسب و کندوگذاری دارند. بعضی از ارقام گلابی، مانند بارتلت، در صورت گرمی هوا در هنگام گل دادن می‌توانند از طریق بکرباری محصول کافی تولید کنند. از پایه‌های به اصلاح شده که شامل QA، QB و QC می‌باشند به عنوان پایه‌های پاکوتاه‌کننده برای گلابی استفاده می‌شود (نصرتی، ۱۳۸۲). در ضمن از پایه‌های بذری نیز می‌توان استفاده نمود. در این صورت درختان تنومند با رشد زیاد حاصل می‌آیند. در کانادا، نیوزیلند، آفریقای جنوبی و شیلی از نهال‌های بذری ارقام تجاری نظیر ویلیامز و وینترنلیس استفاده به عمل می‌آید و پایه‌هایی که در آسیا مورد استفاده قرار می‌گیرد از کشوری به کشور دیگر متفاوت است (نصرتی، ۱۳۸۲). از نهال بذری، P. pyrifolia اصولاً در ژاپن برای ارقام همان‌گونه استفاده می‌شود. در تایوان گلابی همیشه سبز             P. kawakamii عمده‌ترین پایه‌ مصرفی می‌باشد. در قسمت شمالی چین، نهال بذری P. betuliafolia به عنوان پایه برای ارقام هیبرید P. pyrifolia و P. ussuriensis به کار می‌رود. در کشور ما نیز استفاده از پایه‌های بذری حاصل از کشت بذر ارقام تجاری بیش از پایه‌های وحشی مرسوم است. این در حالی است که در استان‌های شمالی کشور، عموماً از بذور پایه‌های جنگلی جهت پایه استفاده به عمل می‌آید (عبداللهی، ۱۳۸۸). ارقام مختلف گلابی به دلیل میزان بالای هتروزیگوسی از طریق بذری به خوبی قابل تکثیر نیستند. با این حال در بسیاری از کشورهای جهان استفاده از پایه‌های بذری گلابی به صورت کامل منسوخ نگردیده است. در کشورهای اروپای شرقی، تایوان و هند استفاده از پایه‌های بذری گلابی‌های وحشی هنوز رایج است. معمولاً گلابی را روی پایه‌های انتخابی، پیوند شاخه یا جوانه می‌زنند. گونه اروپایی P. communis به طور گسترده مخصوصاً در آمریکا شمالی به عنوان پایه مورد استفاده قرار می‌گیرد. از هم‌گروه‌های درخت به (Cydonia oblonga L.) نیز به دلیل قابلیت پا‏کوتاه‌کنندگی آنها به عنوان پایه استفاده می‌شود. اما پیوند آنها با همه ارقام گلابی سازگار نمی‌باشد (Bell et al., 1999). تکثیر ارقام گلابی از طریق قلمه چوب نرم و سخت به دلیل ریشه‌زایی ضعیف مشکل می‌باشد (Hartmann et al., 1997). ریشه‌زایی مستقیم قلمه در برخی از گونه‌های گلابی گزارش شده است (Shibli et al.,1997). همچنین نشان داده شده است، که امکان ریشه‌زایی برخی از ارقام گلابی مانند الدهوم[۸] و بارتلت توسط قلمه چوب سخت یا قلمه‌های برگ‌دار تحت سیستم مه‌افشان منوط به تیمار آنها با تنظیم کننده رشد ایندول بوتیریک اسید (IBA) وجود دارد (Bell et al., 1996). با این تفاصیل، روشن است که روش‌های کلاسیک تکثیر رویشی گلابی، علیرغم دارا بودن مزایای بسیار، معایبی مثل وابسته بودن به فصولی خاص از سال،‌ مشکل آلودگی‌‌های ویروسی و نیاز به مهارت خاص را دارا می‌باشند.
۱-۴- کشت بافت گیاهی:
کشت بافت گیاهی به رشد مواد گیاهی عاری از میکروب در شرایط عاری از میکروارگانیسم‌ها مانند محیط غذایی استریل در یک لوله آزمایش کشت بافت گیاهی اطلاق می‌شود که شامل کشت پروتوپلاست، سلول، بافت و اندام گیاهی می‌باشد (خوشخوی، ۱۳۷۷). در سال‌های اخیر فنون کشت بافت گیاهی به یک ابزار بسیار قدرتمندی جهت تکثیر بسیاری از گونه‌های گیاهی تبدیل شده‌اند. این تکنولوژی با نظریه‌پردازی دانشمند آلمانی، هابرلنت، در مورد توانایی تبدیل یک سلول به موجود کامل[۹] در اوایل قرن بیستم شروع شد.
تعداد صفحه :۹۰
قیمت : ۱۴۷۰۰ تومان

***

—-

پشتیبانی سایت :        ****       ASA.GOHARII@GMAIL.COM

دانشگاه آزاد اسلامی

 واحد دامغان

دانشکده کشاورزی    

 پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد(M.Sc)

گرایش بیماری شناسی گیاهی

عنوان:

 ارزیابی میزان تحمل ارقام کنجد به قارچ Macrophomina phaseolina در شرایط مزرعه در استان مازندران

 استاد راهنما

دکتر سیاوش رعیت پناه

استاد مشاور

دکتر علیرضا دلیلی

دکتر عبد­الر ضا فروتن

 
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
فهرست مطالب
عنوان                                                                                                             صفحه
چکیده. ۱
فصل اول : مقدمه
۱-۱- گیاه شناسی کنجد . ۲
۱-۲- ترکیبات شیمیایی کنجد ۴
۱-۳- خواص مفید کنجد برای سلامتی بدن ۴
۱-۴- بیماریهای مهم کنجد ۵
۱-۴-۱- بیماری پوسیدگی ذعالی کنجد ۵
۱-۵- آفات ۶
۱-۶- شرایط محیطی مورد نیاز برای کشت کنجد ۶
۱-۶-۱- کشت و کار کنجد ۷
۱-۶-۲- داشت کنجد. ۷
۱-۶-۳- برداشت کنجد. ۸
۱-۶-۴- تناوب زراعی ۹
۱-۶-۴-۱- نکات مهم زراعی کنجد. ۹
۱-۸- ضرورت انجام تحقیق ۱۲
۱-۹- اهداف تحقیق. ۱۳
فصل دوم: بررسی منابع
۲-۱-پوسیدگی ذغالی کنجد ۱۴
۲-۲- قارچ عامل بیماری M. phaseolina 17
۲-۲-۱- ریخت شناسی قارچ M. phaseolina. 20
۲-۲-۲- زیست شناسی قارچ M. phaseolina. 21
۲-۲-۳- چرخه بیماری. ۲۴
۲-۲-۴- مکانیزم آلودگی و بیماریزایی ۲۵
۲-۳- دامنه میزبانی قارچ M. phaseolina 26
۲-۳-۱- دامنه میزبانی قارچ در ایران ۲۶
۲-۴- روش های کنترل بیماری ۳۰
۲-۴-۱- کنترل زراعی. ۳۰
۲-۴-۱-۱- تغذیه متعادل و مناسب ۳۰
۲-۴-۱-۲- آبیاری مناسب. ۳۱
۲-۴-۱-۳- غرفاب کردن خاک قبل از کشت ۳۱
۲-۴-۱-۴- تناوب زراعی با غیر میزبان. ۳۱
۲-۴-۱-۵- حذف اندام های آلوده محصول بعداز برداشت. ۳۱
۲-۴-۱-۶- استفاده از بذر سالم و عاری از عامل بیماری ۳۱
۲-۴-۲- کنترل شیمیایی ۳۲
۲-۴-۳- کنترل بیولوژیک ۳۲
۲-۵- مدیریت زراعی. ۳۵
۲-۵-۱- تأثیر عملیات شخم زنی در تراکم جمعیت قارچ M. phaseolina در خاک. ۳۵
۲-۵-۲- بکارگیری ارقام مقاوم ۳۶
۲-۶- انواع مقاومت ۳۶
۲-۶-۱- مقاومت حقیقی. ۳۶
۲-۶-۲- مقاومت ظاهری ۳۷
۲-۶-۳- مقاومت غیر میزبانی ۳۷
فصل سوم :مواد و روش ها
۳-۱- روش تحقیق. ۳۹
۳-۲ – ارقام مورد استفاده در آزمایش ۴۰
۳-۳- جداسازی قارچ عامل بیماری ۴۰
۳-۴- تولید سختینه قارچ M. phaseolina در شرایط آزمایشگاه. ۴۰
۳-۵- تعیین میزان جمعیت اسکلروت های قارچ بیمارگر در محل آزمایش ۴۱
۳-۶- تجزیه و تحلیل داده ها ۴۱
فصل چهارم : نتایج
۴-۱- مشخصات قارچ عامل بیماری M. phaseolina. 42
۴-۲- علائم بیماری پوسیدگی ذغالی ناشی از قارچ M. phaseolina 44
۴-۳- میزان جمعیت اسکلروت های قارچ بیمارگر در محل آزمایش. ۴۴
۴-۴- شرایط خاک محل آزمایش. ۴۴
۴-۵- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های کنجد نسبت به قارچ M. phaseolina 45
فصل پنجم:بحث
۵-۱- بحث. ۴۷
فهرست منابع. ۵۰
چکیده انگلیسی ۵۳
چکیده
بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد Macrophomina phaseolinaدر استان مازندران یکی از بیماری های مهم کنجد محسوب می­شود. عامل بیماری قارچی خاکزی و بذرزاد بوده که از طریق جوانه زدن اسکلروت ها در داخل خاک و تماس با ریشه های کنجد و کاشت بذور آلوده به قارچ عامل بیماری باعث بروز بیماری می گردد. محدودیت استفاده ازسموم شیمیایی به علت عدم کار آیی قارچ کش های رایج به صورت محلول پاشی و ضد عفونی بذر، باعث شده است که روش­هایی نظیر استفاده از ارقام متحمل، تنظیم تاریخ ها و ردیف های کاشت به همراه سایر روش های غیر شیمیایی در کنترل بیماری از اهمیت فراوانی برخوردار شود. برای جلوگیری از مصرف بی رویه سموم شیمیایی، کاهش هزینه های تولید و معرفی رقم متحمل به بیماری در استان مازندران، این تحقیق با استفاد از تعداد ۷ رقم و لاین حاصل از آزمایشات مقایسه مقدماتی که از نظر عملکرد و سایر خصوصیات زراعی نسبت به سایر ارقام برتری نشان داده اند، انتخاب و تحت شرایط مزرعه ای در برابر بیماری پوسیدگی ذغالی مورد ارزیابی قرارگرفتند. این لاین ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ایستگاه تحقیقات زراعی بایعکلا در قطعه زمینی آلوده به اسکلروت­های قارچ عامل بیماری و دارای سابقه کشت کنجد به اجرا در آمد. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که ارقام و لاین ها مورد بررسی دارای واکنش­های متفاوت نسبت به قارچ عامل بیماری هستند. در این آزمایش درصد بیماری با شمارش بوته های آلوده و سالم در لاین های مورد بررسی تعیین گردید. تجزیه واریانس داده های حاصل از درصد بوته­های آلوده به بیماری پوسیدگی ذغالی نشان داد که بین ارقام و لاین های مورد بررسی از نظر درصد بوته های آلوده اختلاف معنی داری در سطح ۱ درصد وجود داشت. رقم های اولتان، چند شاخه ناز، لاین شماره ۱۴، یکتا، لاین برتر، رقم محلی و تک شاخه به ترتیب دارای درصد بوته های آلوده به میزان ۱۷، ۲۵/۵، ۵/۴، ۷۵/۳، ۵/۲، ۱ و ۱ به بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد بودند.
واژه‌های کلیدی: کنجد، بیماری پوسیدگی ذغالی، M. phaseolina و لاین ها.

• گیاه شناسی گیاه کنجد

کنجد گیاهی است یک ساله و متعلق به تیره Pedaliaceae که خیلی با تیره Scrophulariaceae خویشاوندی دارد ، با این تفاوت که دارای تخمدان یک حفره ای با دو جفت (Parietel Placentas) بوده که در داخل و مرکز تخمدان نمو کرده و تولید دو حفره دروغی را می نماید. جفت در رشد و نمو بعدی خود ظاهراً یک تخمدان چهار تا حتی هشت حفره ای تشکیل می دهد. کنجد دارای ساقه های راست و کم و بیش همراه با شاخه های فرعی که پوشیده از کرک های غده ای می باشد. ساقه های کنجد شیاردار بوده و معمولا ارتفاع آنها بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر و در بعضی انواع خیلی بیشتر از این حد می رسند. برگ های قسمت تحتانی ساقه پهن و اغلب شکاف دار بوده و دارای حاشیه های مضرس می باشند، در حالی که برگ های فوقانی گیاه نیزه ای شکل هستند. برگها در روی دمبرگ بلند و سبز روشن قرار گرفته و معلق می باشند. برگهای قسمت تحتانی ساقه کنجد اغلب ریخته و آثار مشخصی از خود در روی ساقه باقی می گذارند. دمبرگ کنجد فاقد گوشوارک یا استیپول بوده و سطح فوقانی و تحتانی برگ را پرچین هایی (چین و چروک) تشکیل می دهند. گلهای کنجد بطور منفرد در روی دمگل خیلی کوچکی که از محل محور برگ تولید می گردد قرار گرفته و دارای یک یا دو نکتار (شهد گاه ) دائمی و فنجانی شکل در قاعده است.
دو برگــک گل (Bract) کوتاه و کشیده که از قاعده دمــگل درست از زیر شهد گاه بوجود می آیند، گلهای جوان را در بر می گیرند. این برگکهای گل در موقع رسیدن گلها می افتند. گلهای کنجد متقارن (Zygomorph) بوده و دارای دو لوله جام گل (Corolla tube) پنچ قسمتی است که رنگ آن سفید و درون لوله لکه های قرمز رنگی وجود دارند. بخش های کاسه گل (Calyx) کوتاه از قاعــده به هم پیــوسته و باریک ، نوک تیز و کرکـــدار می باشند. لوله جام گل (Corolla tube) بخصوص در سطح فوقانی پوشیده از کرک است. اندام های مذکر چهار عدد هستند که بطور جفت در مقابل لبه فوقانی لوله جام گل قرار گرفته که یک جفت آن کوتاه تر از جفت دیگر می باشد. اندامهای مذکر دارای رنگ سفید مایل به سبز می باشند و بساک ها (Anther) بوسیله میله بلندی به یک شکل منقار مانند کوتاه و متورمی منتهی می گردند. کنجد دارای تخمدان فوقانی بوده و هر تخمدان از هر حجره به هم پیوسته تشکیل شده است که گاهی حاوی چهار حفره نیز می باشد. میوه کنجد کپسولی است که بوسیله دو سوراخ انتهایی باز شده و مقطع آن راست گوشه (Rectangular) می باشد. در روی کپسول کنجد شیارهایی با یک منقار کوتاه سه گوش که در انتهای آن قرار دارد دیده می شود. طول هر کپسول کنجد به دو یا سه سانتیمتر رسیده و محتوی تعداد بی شماری بذر کوچک و تخم مرغی شکل است که از یک طرف باریک و در امتداد یک حاشیه آن خط بلندی قرار گرفته است. پوسته بذر ممکن است صاف یا مشبک (Reticulate) بوده و رنگ آن برحسب انواع مختلف ممکن است سفید، زرد، قرمز، قهوه ای تا سیاه تغییر نماید.
شکل۱-۱ گیاه کنجد

• ترکیبات شیمیایی کنجد

روغن کنجد یکی از روغن های اشباع نشده و مفید برای بدن است که در آمریکای شمالی و کانادا به مقدار زیاد مصرف می شود، زیرا این روغن نه تنها کلسترول خونرا افزایش نمی دهد، بلکه آن را کاهش نیز می­دهد. کنجد دارای پروتئین، ویتامین های B ,D ,E و لسیتین (LECITHIN) می باشد. مقدار روغن آن در حدود ۵۰% است. روغن کنجد مرکب از حدود ۷۰% اسیدهای چرب اشباع نشده مانند لینولئیک اسید،‌ اولئیک اسید و مقداری اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید پالمتیک و آراشیدیک اسید می باشد.

• خواص مفید کنجد برای سلامتی بدن

کنجد یکی از قدیمی ترین گیاهان کشت شده توسط بشر در جهان است. دانه های کنجد بسته به شرایط آب و هوایی و نوع رقم دارای ۴۵ تا ۶۲ درصد روغن است. وجود آنتی اکسیدان سزامولین (Sesamolin) در روغن کنجد باعث دوام خوب آن می گردد. کنجد بعلت درصد بالای روغن و دارا بودن آنتی اکسیدان سزامولین ((Sesamolin یکی از مهمترین گیاهان دانه های روغنی در جهان بشمار می آید. از نظر طب قدیم ایران، کنجد گرم است. کنجد بسیار مغذی است و در اکثر کشورهای فقیر به عنوان جانشین گوشت بکار می رود. خواص مفید کنجد به شرح زیر است:

• برای چاق شدن و تقویت نیروی جنسی موثر است.

• برای رفع قولنج کنجد را آسیاب کرده و با سرکه مخلوط کنید و به مقدار نصف وزن کنجد، مغز بادام پوست کنده را به آن اضافه کنید. سپس آنها را پودر کنید و هر روز به مقدار یک قاشق سوپ خوری از آن بخورید.

• کنجد گرفتگی صدا را از بین می برد.

• نرم کننده معده و روده است.

• کره کنجد که در کانادا بنام تاهیتی معروف است و شبیه ارده می باشد، غذای خوبی برای رشد بچه هاست.

• برگ کنجد را اگر به سر بمالید، باعث رشد و سیاهی موی سر می شود.

• ارده نرم کننده معده و روده هاست.

• کنجد فشار خون بالارا کاهش می دهد.

• کنجد ضد رماتیسم است.

• برای رفع ناراحتی کیسه صفرا مفید است.

• دم کرده برگ کنجد، اسهال خونی را برطرف می کند.

• روغن کنجد برای رفع تنگی نفس، سرفه خشک و زخم ریه مفید است.

• روغن کنجد سوزش ادرار را رفع می کند.

• از روغن کنجد به جای روغن زیتون در سالاد استفاده کنید.

  • بیماریهای مهم کنجد

از جمله بیماری های مهمی که گیاه کنجد را مورد تهدید و حمله قرار می دهند، می توان به بیماری گل سبز، بوته میری و پوسیدگی ذغالی اشاره نمود.
۱-۴-۱- بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد
بیماری پوسیدگی ذغالی در مناطق مهم کشت کنجد با درصد و شدت آلودگی مختلف مشاهده و موجب کاهش کمیت وکیفیت محصول کنجد گردیده است. عملکرد این محصول در ارقام محلی ۸۰۰ کیلو گرم در هکتار و در ارقام اصلاح شده ۱۶۰۰-۱۲۰۰ کیلوگرم در هکتار بدست آمده است (اندر خور و مافی پاشاکلایی،۱۳۸۷). با توجه به درصد زیاد آلودگی به بیماری پوسیدگی ذغالی در مزارع کنجد در سالهای اخیر مشکلات زیادی برای کنجد کاران به وجود آورده است.
شکل ۱-۲ تصویر بوته های آلوده گیاه کنجد به قارچ M. phaseolina

• آفات

آفات رایج گیاه کنجد شامل آگروتیس یا طوقه بر، شته و کرم برگ خوار می باشد که در مراحل اولیه یا در طول رشد این گیاه ایجاد خسارت می نمایند.

• شرایط محیطی مورد نیاز برای کشت کنجد

کنجد گیاهی گرما دوست و روز کوتاه است و به هوای گرم و نور فراوان احتیاج داشته و به حرارت پایین حساس است. با این حال، هوای بسیار گرم بیش از ۴۰ درجه سانتی گراد موجب نقصان تشکیل کپسول ها می­شود و در واقع حرارت مطلوب رشد کنجد حدود ۲۷ درجه سانتی گراد است. تولید کنجد در نواحی با حداقل ۱۵۰ روز بدون یخبندان امکان پذیر است. این گیاه اساساً محصول خاص مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری تلقی می شود. کنجد معمولاً در مناطقی با ارتفاع کمتر از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا می روید، هر چند که برخی از انواع آن ممکن است در ارتفاعات بالاتر نیز قادر به رشد باشند. کنجد به عنوان یک محصول مقاوم به خشکی و گرما شناخته شده است و لیکن برای تولید و عملکرد بالا به رطوبت احتیاج دارد. به زیادی رطوبت خاک و عدم تهویه نسبتا حساس است و به همین جهت کنترل آبیاری کنجد ضرورت دارد. کنجد مقاوم به خشکی است. در انواع خاک ها رشد می کند مشروط بر آنکه از نظر تهویه و زهکشی محدودیتی وجود نداشته باشد. با این حال خاک­های دارای بافت متوسط را ترجیح می دهد. کنجد به شوری خاک غیر مقاوم است و اسیدیته خنثی را ترجیح می دهد.
تعداد صفحه :۶۴
قیمت : ۱۴۷۰۰ تومان

***

—-

پشتیبانی سایت :        ****       ASA.GOHARII@GMAIL.COM

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد دامغان

دانشکده علوم کشاورزی، گروه خاکشناسی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد«M. Sc. »

گرایش: شیمی و حاصلخیزی خاک

عنوان:

بررسی پاسخ پایه‌های مختلف مرکبات به کود آلی تولیدی صنایع چوب و کاغذ مازندران

استاد راهنما :

دکتر مجتبی محمودی

اساتید مشاور:

دکتر شهرام اشرف

دکتر جعفر مسعودسینکی

 
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده:
به منظور بررسی پایه‌های مختلف مرکبات به کود آلی تولیدی صنایع چوب و کاغذ مازندران آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی روی نهال‌های یکساله (به مدت یک سال) در سه تکرار در (نهال‌های سیترنج و سیتروملو) و پنج تکرار در (نهال نارنج) در سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱ در ایستگاه تحقیقات باغبانی قائمشهر اجرا شد. تیمارها شامل سطوح مختلف ماده آلی (صفر، ۵/۲، ۵ و ۵/۷ درصد) از منبع کود کمپوست تولیدی صنایع چوب و کاغذ مازندران و سطوح مختلف نیتروژن خالص از منبع کود سولفات آمونیوم (صفر،۲۰، ۴۰ و۸۰ میلی­گرم در کیلوگرم) بود و در مجموع با احتساب سه پایه مرکبات ۱۷۶ تیمار مورد بررسی قرار گرفت. نتایج در بررسی میانگین مربعات کود کمپوست و کود نیتروژن برخصوصیات مورفولوژیکی نشان داد ارتفاع نهال در نارنج، سیتروملو و سیترنج به ترتیب از لحاظ آماری در سطح احتمال ۵، ۵ و ۱ درصد معنی‌دار شد. قطر‌طوقه به ترتیب در نهال نارنج، سیتروملو و سیترنج در سطح احتمال ۵، ۱و ۱ و تعداد برگ درنهال‌های نارنج، سیترنج و سیتروملو در سطح احتمال ۱درصد معنی‌دار شد. در نتایج اثرات متقابل دو عاملی در بررسی صفات مرفولوژیکی حداکثر ارتفاع در نهال سیترنج با مقدار ۶۳/۵ مشاهده شد. حداکثر قطر طوقه و تعداد برگ، در نهال سیتروملو به ترتیب با مقدار ۷۲/۲ و ۶۴ نشان داده شد. بررسی میانگین مربعات غلظت عنصر نیتروژن در نهال سیتروملو و نارنج به ترتیب در سطح احتمال ۵ و ۱ درصد معنی‌دار شد. فسفر و منیزیم در نهال نارنج در سطح احتمال ۱ درصد و پتاسیم در نهال سیترنج و نارنج به ترتیب در سطح احتمال ۵ و ۱ درصد معنی‌دار شدند. کلسیم در هیچ‌ نهالی اثر معنی‌داری از خود نشان نداد. آهن در نهال سیترنج و سیتروملو در سطح احتمال ۱ درصد و روی در نهال سیترنج و نارنج در سطح احتمال ۱ درصد معنی‌دار شد. منگنز در نهال سیترنج در سطح احتمال ۵ درصد و مس در سیترنج و نارنج به ترتیب در سطح احتمال ۱ و ۵ درصد اثر معنی‌دار شد. نتایج بررسی اثرات متقابل دو عاملی در عناصر غذایی نشان داد، بیشترین غلظت نیتروژن در نهال سیترنج و سیتروملو برابر ۹۰/۲ بود. بیشترین غلظت فسفر، پتاسیم در برگ نهال سیترنج بود. همچنین بیشترین غلظت کلسیم در برگ نهال سیتروملو و سیترنج با مقدار ۴۱/۷ مشاهده شد. بیشترین غلظت منیزیم در نهال سیتروملو برابر با ۷۶/۰بود. حداکثر غلظت آهن در نهال سیترنج با مقدار ۴/۲۰۱ مشاهده شد. بیشترین غلظت منگنز در نهال سیترنج و سیتروملو برابر ۳۵/۳۲ بود. حداکثر مقدار روی در نهال نارنج با مقدار ۱۴/۲۸ مشاهده شد. بیشترین غلظت مس با مقدار ۴۰/۱۶ در برگ نهال سیتروملو بود. به طور کلی نهال سیترنج در جذب عناصرغذایی عملکرد بهتری نسبت به نهال سیتروملو و نارنج داشت. بررسی میانگین مربعات غلظت عناصر سنگین تحت تأثیر این دو کودنشان داد، عناصر (کروم، کادمیوم، نیکل و سرب) در هر سه پایه نارنج، سیترنج و سیتروملو در سطح احتمال ۱ درصد معنی‌دار شدند. نتایج در بررسی اثرات متقابل دو عاملی بر روی فلزات سنگین نشان داد، بیشترین غلظت عناصر(کروم، نیکل و سرب) در برگ نهال سیتروملو نسبت به نهال نارنج و سیترنج مشاهده شد. حداکثر غلظت کروم برگ در نهال سیتروملو با مصرف ۵/۷ درصد کود کمپوست و۲۰ میلی‌گرم در کیلوگرم کود نیتروژن برابر با ۷۰/۳ بود. حداکثر غلظت نیکل برگ در نهال سیتروملو با مصرف ۵/۷ درصد کود کمپوست و ۲۰ میلی‌گرم در کیلوگرم در کود نیتروژن برابر با ۴۸/۵ بود که نسبت به تیمار شاهد ۱۰۰ درصد افزایش یافت. حداکثر غلظت سرب برگ در نهال سیتروملو برابر با ۴۷/۱۳بود. حداکثر غلظت کادمیوم برگ در نهال نارنج در تیمار شاهد برابر با ۵۳/۰ بود. کلیه فلزات سنگین در هر سه نهال سیترنج، سیتروملو و نارنج تحت تائیر اثر متقابل دوعاملی در سطح احتمال ۱ درصد معنی‌دار شد. به طور کلی نهال سیترنج در مقایسه با نهال نارنج و سیتروملو درجذب فلزات سنگین عملکرد ضعیفی از خود نشان داد.
کلمات کلیدی: کمپوست، نیتروژن، ارتفاع نهال، تعداد برگ و عناصر
۱ـ مقدمه:
۱ـ۱ـ اهمیت مرکبات:
مرکبات از حدود ۸۰ سال پیش با کاشت نهال‌های اصلاح شده ارزش اقتصادی و تجاری ویژه‌ای پیدا کرده است. تولید سرانه‌ی مرکبات جهان ۱۷ کیلوگرم است، که این مقدار در ایران به ۵۷ کیلوگرم می‌رسد. مصرف سرانه‌ی مرکبات جهان ۱۶ کیلوگرم و این میزان در ایران ۴۸ کیلوگرم برآورد شده است
(فاو[۱]، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۱).
با افزایش تقاضای مصرف میوه و فرآورده‌های مرکبات، تولید آن از چین (خاستگاه آن) به بیشتر نواحی حاره ای و نیمه حاره‌ای جهان گسترش یافته است به طوری که، باعث افزایش تولید کنونی جهان تا بیش از ۳۰% شده است و این روند در آینده نیز ادامه خواهد داشت، طبق گزارشات بیشترین آمار تولید مرکبات مربوط به پرتقال است و بعد از آن نارنگی و گریپ فروت قرار دارند و کشور های برزیل و ایالات متحده آمریکا بزرگترین تولیدکنندگان مرکبات دنیا هستند، با افزایش تولید در آمریکا و برزیل میزان مصرف تازه خوری مردم افزایش یافته و مصرف فراورده‌های آن کاهش یافته است، اما در کشورهای در حال توسعه و چین و کشورهای مدیترانه‌ای تولید فراورده‌های مرکبات در حال افزایش است، با توسعه­ی صنایع فراوری مرکبات، صنعت تولید فراورده‌های جانبی ازمرکبات ایجاد شده است تا از بقایای پوست، اسانس­های روغن و ترکیبات دیگر استفاده بهینه صورت گیرد (فلوریدا[۲]، ۱۹۹۹).
بر اساس آخرین آمار منتشر شده، مازندران با حدود ۴۳ درصد سطح زیرکشت و ۴۷ درصد میزان تولید در رأس تولید مرکبات کشور قرار دارد. در باغ‌های استان مازندران نزدیک به یک میلیون و ششصد هزار تن مرکبات، تولید می‌شود. در سطح جهانی مازندران جزو ده تولید کننده بزرگ این محصول است (جهاد کشاورزی استان مازندران، ۱۳۸۶).
مرکبات حاوی املاح و سرشار از ویتامین های B AP, ( یک ماده ویتامین مانند) است. نزدیک به یکصد صنعت، از مرکبات در تولید فرآورده‌های خود استفاده (ابراهیمی، ۱۳۶۳).
از موارد مهم و قابل توجه در صنعت مرکبات بالابردن ارزش افزوده این محصول از طریق تولید محصولات جانبی است. این محصولات شامل مواد اولیه دارویی، مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی است. اسانس پوست میوه مرکبات می‌تواند به عنوان محصولی جانبی در کارخانجات صنایع تبدیلی مورد توجه قرار گیرد و یا اینکه به عنوان یک محصول اصلی به طور خاص از ارقام معینی استخراج شود (فتوحی قزوینی و همکاران، ۱۳۸۵).
پرتقال فراوانترین منبع ویتامین ث است. همچنین شامل مقادیر قابل توجهی قند، کربوهیدرات، فلاونوئیدها، روغن های اسانسی و مواد معدنی می باشد (فیور[۳]، ۱۹۹۵). درصنعت فرآوری، عمده کاربرد مرکبات، تولید آب‌ میوه یا نوشیدنی­های با پایه مرکبات در صنایع غذایی می­باشد (مانتی[۴]، ۲۰۰۱).
تولید مرکبات به شرایط آب و هوایی خاصی نیاز دارد. که این شرایط در مناطق گرم بین دو مدار ۴۰ درجه شمالی و ۴۰ درجه جنوبی (کمربند مرکبات) بر قرار است. مناطق عمده کاشت این کمربند در عرض جغرافیایی ۲۰ تا ۴۰ درجه شمالی و ۲۰ تا ۴۰ درجه جنوبی قرار دارند (آصفی و همکاران، ۱۳۸۳).
کشت متراکم مرکبات در بیشترکشورهای عمده تولیدکننده مرکبات مانندایتالیا، برزیل، آفریقای جنوبی و ایالتهای کالیفرنیا و فلوریدای آمریکا برای بازگشت سریع سرمایه و کاهش هزینه‌های تولید بسیار رایج است. تحقیقاتی برای ارائه مناسب‌ترین تراکم کاشت، برای افزایش سودبخشی و ارزیابی روش‌هایی برای کاهش قدرت درخت انجام ‌شده است (رز[۵]، ۱۹۹۰).
در ایران مرکبات جایگاه دوم تولید را پس از سیب داشته و علاوه بر تازه­خوری، در صنعت فراوری غذایی نیز مصارف عمده­ای دارند. میزان تولید مرکبات در ایران حدود چهارمیلیون تن درسال است (قزوینی و فتاحی مقدم، ۱۳۸۹).
۱ـ۲ـ گیاه‌شناسی مرکبات
مرکبات از خانوادهRutaceae و زیر خانواده Aurantioideaeهستند. مرکبات گیاهانی بوته‌ای، درختچه‌ای با شاخ و برگ متراکم و یا درختی با گل های سفید مایل به ارغوانی هستند. گل‌ها ۴- ۸ گلبرگ ضخیم سفید، قرمز یا ارغوانی رنگ، ۴- ۵ کاسبرگ و ۱۶- ۳۲ پرچم دارند. مرکبات با داشتن گل‌های معطر و شهد فراوان، توجه حشرات به ویژه زنبور عسل را به خود جذب می‌کند (دریس[۶]، ۲۰۰۳).
رشد اکثر گونه‌های مرکبات در درجه حرارت پایین تر از ۸/۱۲ درجه سانتی گراد متوقف و یا خیلی کند می‌شود، مناسبترین درجه حرارت برای رشد مرکبات بین ۳/۲۸ تا ۷/۳۲ درجه سانتیگراد می‌باشد، دمای بالای ۴۵ درجه سانتیگراد به میوه و برگهای ارقام حساس به گرما مانند پرتقال واشنگتن ناول و نارنگی ساتسوما نسبت به دیگر ارقام آسیب شدیدی وارد می‌کند. در مورد اثرات سرما گونه‌های مختلف، عکس­العمل متفاوت نشان می‌دهند، مثلا لیمو ترش و لمون نسبت به سرما حساس بوده و مناطق گرمسیری را ترجیح می‌دهند، این گونه‌ها در تمام طول سال رشد نموده و بار می‌دهند و در تمام طول سال مراحل مختلف رشد گل و میوه را می‌توان روی یک درخت مشاهده کرد، بعضی از گونه‌ها مثل نارنج سه برگ و کامکوات نسبت به سرما مقاوم بوده و مناطق نسبتا سرد را خوب تحمل می‌کنند، گریپ فروت و پرتقال گونه‌هایی هستند که ازاین نظر بین این دو دسته قرار می‌گیرند، نسبت به شوری حساس هستند. بهترین خاک برای پرورش مرکبات خاک‌های شنی لومی می‌باشد، خاکی که از ۲ میلی موس بر سانتی متر مربع بالاتر رود میزان عملکرد پایین می‌آید، بعضی از پایه ها مانند نارنگی کلئوپاترا[۷] و لیمو شیراز نسبت به شوری مقاوند و در چنین شرایطی، می‌توان از این پایه‌ها استفاده نمود. بهترینpH برای رشد مرکبات بین ۷- ۵/۵ می‌باشد و مرکبات جهت رشد و نمو در مناطق مرطوب ۷۵۰ و مناطق خشک ۱۵۰۰ میلی‌متر (۱۵ هزار متر مکعب در هکتار) آب در سال نیاز دارند (مرجع باغبانی ایران، ۱۳۸۹).
۱-۲-۱ ارقام و پایه­ های معروف مرکبات در مازندران:
پرتقال (تامسون، سانگین، بیروتی، سانگین ناول)، نارنگی (انشو کلمانتین، پیچ، یونسی)، لیمو شیرین و گریپ فروت (وزارت جهاد کشاورزی ، ۱۳۸۷).
۱-۲-۲ سیستم‌های طبقه ­بندی مرکبات:
سیستم های متفاوتی جهت طبقه بندی گیاهان این خانواده از حدود ۱۰۰سال قبل تا کنون به کار برده شده است. اولین سیستم طبقه بندی در سال های ۱۸۷۵ و ۱۸۹۶ به ترتیب توسط هوکرو انگلر بر اساس مشخصه های مرفولوژیکی و منشا فرضی گونه‌ها ارائه شد. دومین سیستم طبقه بندی در طی قرن نوزدهم میلادی، سوئینگل مرکبات را به دو شاخه‌ی اصلی زیر تقسیم کرد:
۱- Clauseneae و ۲- Citreae. در سومین سیستم طبقه بندی گیاه‌شناسی ژاپنی به نام تاناکا این طبقه بندی را محدود دانست و طبقه بندی خود را با گسترش و وسعت بیشتری ارائه نمود. به همین جهت برایCitrus در طبقه بندی خود ۱۶ گونه را قرار داد. چهارمین سیستم طبقه بندی توسط هوگس انجام شد او گونه های جنس Citrus را ۳۶ عدد دانسته که در ۱۶ گونه با طبقه ‌بندی سوئینگل و ۲۰ گونه با طبقه بندی تاناکا مشترک است. پنجمین سیستم طبقه بندی در اواسط سال ۱۸۹۰ میلادی دو محقق به نام هایبارت و رودز با مطالعه‌ی فیلوژنتیکی مرکبات، حدود ۱۴۶ مشخصه مورفولوژیکی و بیوشیمیایی در درخت، برگ، گل و میوه معرفی نمودند، امروزه برای طبقه بندی مرکبات از اطلاعات بیوشیمیایی حاصل از روش هایی مانند الکتروفروز پروتئین‌ها، آیزوزایم‌ها، ریزماهواره‌ها و آنالیز ژنوم‌ها به منظور شناسایی روابط بتانیکی مرکبات استفاده می‌شود (دریس[۸]، ۲۰۰۳).
۱ـ۳ـ اهمیت مصرف کود در حاصلخیزی خاک:
یکی از موجودات زنده­ای که به خاک وابسته است گیاه است. گیاه برای رشد و ادامه زندگی خود، جایی که هست بایستی به اندازه کافی مواد غذائی وجودداشته باشد، در خاک بطور طبیعی عناصر متعددی وجود دارد، فقط میزان این عناصر در هر زمان بقدر کافی وجود ندارد، خاکی که روی آن کشت و زرع می‌شود به مرور زمان مواد غذایی درون خاک آن کاهش می یابد، در اینجاست که اهمیت تغذیه گیاهی شروع می‌شود، درختان نیاز سالیانه مواد غذایی خود را از زمین جذب می‌نمایند چنانچه مواد غذائی جذب شده جایگزین نگردد در آن صورت کمبودهائی در عملکرد و یا کیفیت محصول بوجود خواهد آمد که برای جلوگیری از چنین وضعیتی عناصر مورد نیاز به حد کافی بایستی اضافه کرده و آن‌را تقویت کنیم (جهاد کشاورزی، ۱۳۸۵). ورود مواد آلی به خاک با افزایش مقدار و قابلیت جذب عناصر غذایی توسط گیاه سبب افزایش سطح حاصلخیزی خاک و همچنین بهبود شرایط فیزیکی آن می‌شود (اکبری‌نیا و همکاران، ۱۳۸۳).
۱ـ۴ـ کاربرد کودهای بیولوژیک:
در چند دهه اخیر مصرف نهاده‌های شیمیایی در اراضی کشاورزی موجب معضلات زیست محیطی عدیده‌‌ای از جمله آلودگی منابع آب، افت کیفیت محصولات کشاورزی و کاهش میزان حاصلخیزی خاک‌ها گردیده است (شارما[۱]، ۲۰۰۲).
این عوامل باعث شده است که برای تأمین نیاز غذایی گیاهان به سمت مصرف کودهای غیر­شیمیایی گرایش بیشتری صورت پذیرد. کودهای زیستی حاوی مواد نگهدارندهای با جمعیت متراکم یک یا چند نوع ریزجاندار مفید خاکزی و یا به صورت فرآورده متابولیک این موجودات می‌باشند که به منظور بهبود حاصلخیزی خاک و عرضه مناسب عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در یک سیستم کشاورزی پایدار به کا رمی‌روند (صالح راستین، ۱۳۸۶).
گرچه استفاده از کودهای بیولوژیک در کشاورزی قدمت زیادی دارد ولی بهره برداری علمی از این گونه منابع سابقه چندانی ندارد .هر چند کاربرد این کودها در چند دهه اخیرکاهش یافته ولی امروزه با توجه به مشکلاتی که مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی به وجود آورده است استفاده از آنها در کشاورزی مجدداً مطرح شده است (معلم و عشقی‌زاده، ۱۳۸۶).
کودهای بیولوژیک در مقایسه با مواد شیمیایی مزیت‌های ‌قابل توجهی دارند. از آن جمله این قابلیت تکثیر خود به خودی دارند و باعث اصلاح خصوصیات فیزیکیوشیمیایی خاک می‌شوند(استارک[۲]، ۲۰۰۷).
کودهای بـیولوژیک منحصراً به مواد آلی حاصل از کودهای دامی، پسمان‌های گـیاهی و غیره اطلاق نمی‌شود بلکه تولیدات حاصل از فعالیت میکروارگانیزم‌هایی که در ارتباط با تثبیت نیتروژن و یا فراهمی فسفر و سایر عناصر غذایی د رخاک فعالیت می‌کنند را نیز شامل می‌شوند (صالح راستین، ۱۳۷۷).
۱ـ۵ـ عملیات کوددهی در مرکبات:
کودهای شیمیایی ازعوامل اصلی حفظ حاصلخیزی خاک به شمار می‌روند ولی کاربرد زیاد آنها به همراه عملیات مدیریتی نامناسب ازجمله سوزاندن کاه­ و کلش مقدارماده ­آلی خاک را به ­شدت کاهش داده و این موضوع روی ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی خاک تأثیرگذاشته و خطر فرسودگی این خاک‌ها را افزایش می­دهد. در طی فصل رشد، نیتروژن معدنی باید به منظور دستیابی به عملکرد بالا فراهم باشد لیکن انباشتگی زیاد نیترات در خاک به افزایش تلفات نیتروژن و آلودگی محیط می‌انجامد (داوری نژاد و همکاران، ۱۳۸۳).
تغذیه با کودهای شیمیایی می‌تواند نقش مهمی را در تولید نهال‌های مرکبات دارا باشد. نیتروژن مهمترین عنصر غذایی در تغذیه گیاهان، به ویژه در خزانه که گیاهان با تراکم بالا کشت شده و در حال رشد سریع هستند، می‌باشد. امروزه با توجه به مشکلات زیست محیطی اصلاح برنامه کود نیتروژنی برای کاهش هزینه‌های تولید و بدست آوردن رشد مطلوب ضروری است (ماست[۳]، ۱۹۹۴).
ضرورت تامین نیتروژن برای رشد رویشی دانهال‌های مرکبات توسط محققین زیادی گزارش گردیده است سیورستن اعلام کرد میزان کلروفیل و بازده استفاده از آب و دی اکسید کربن در برگ‌های مرکبات رابطه نزدیکی با مقدار نیتروژن برگ دارد (سیورستن[۴]، ۱۹۸۷).
راه تولید محصولات سالم و عاری از آلاینده‌های مهمی نظیر نیترات و کادمیم از مصرف بهینه کود می‌گذرد. یعنی باید مصرف کود را در کشور بهینه و مطابق با برداشت گیاه نمود تا امکان تولید محصولات کشاورزی سالم با سهولت بیشتری فراهم گردد. بی‌گمان یکی ازاصول اولیه‌ی‌تولید پایدار، ارتقا‌ی کیفی خاک از بعد حاصلخیزی و برگرداندن مجدد عناصر غذایی جذب شده توسط گیاهان به خاک می‌باشد که متأسفانه در برنامه کودی کشور نادیده گرفته شده است (بای‌بوردی، ۱۳۸۵).
مصرف نامتعادل کودهای شیمیایی در مرکبات شمال (اوره و فسفات آمونیوم آن هم با جایگذاری غیر علمی)، یکی دیگر از دلایل عمده پایین بودن بازدهی کودهای شیمیایی مصرفی می‌باشد (ملکوتی و همکاران، ۱۳۷۹؛ اسدی و محمودی، ۱۳۸۰؛ ملکوتی، ۱۳۸۱).
۱ـ۶ـ کمپوست:
منابع محدود سنتی موادآلی همچون کودهای حیوانی جوابگوی نیاز روزافزون بخش کشاورزی به کودآلی نیست (بای­بوردی و همکاران، ۱۳۷۹). از این رو استفاده از مواد زائد مختلف دیگر همچون مواد زائد جامد آلی، لجن فاضلاب، زائدات کشاورزی و مواد زائد صنعتی، به عنوان منبع موادآلی رو به گسترش است. بعضی از این مواد زائد، قبل از استفاده بر روی زمین‌های کشاورزی و به منظور کاهش خطرات بهداشتی محیطی آنها، بایستی پردازش شوند. اخیراً فرایند کمپوست با بهره گرفتن از کرم‌های خاکی کمپوست کننده به عنوان یک فناوری آسان و یک فرایند طبیعت دوست برای بدست آوردن کود آلی از مواد زائد و تثبیت آن مورد توجه قرارگرفته است (جیبل[۵]، ۲۰۰۱).
کود ورمی­کمپوست حاصل از این فرایند که متشکل از فضولات کرم‌های خاکی، مواد بستری، مواد زائدآلی در مراحل مختلف تجزیه، کرم‌های خاکی در مراحل مختلف تکامل و میکروارگانیسم‌های مربوط به فرایند کمپوست می­باشد (دیکرسون[۶]، ۱۹۹۹).
برای مدیریت حاصلخیزی خاک در نظام‌های تولید ارگانیک، تولیدکنندگان معمولاً گیاهان پوششی یا انواع گوناگونی از کودهای آلی را استفاده می‌کنند. گیاهان پوششی از اقتصادی ترین منابع نیتروژن آلی بوده و فواید زیادی را برای تولید موفق محصول به همراه دارند. بدین ترتیب نیاز به مصرف کودهای آلی برای تغذیه گیاه افزایش می‌یابد. در بین کودهای آلی کمپوست اقتصادی ترین منبع تولید نیتروژن می باشد (گاسکل[۷]، ۱۹۹۹).
اندک بودن مقدار موادآلی خاک در مناطق خشک و نیمه‌خشک و اهمیت موادآلی در مدیریت پایدار اکوسیستم‌های کشاورزی مناطق خشک باعث توجه محققان و کشاورزان این مناطق به کودهای‌آلی شده است .افزودن مواد زایدآلی مانند کمپوست، زباله شهری، ورمی‌کمپوست، کود دامی و بقایای گیاهی به خاک یک شیوه متداول در کشاورزی بسیاری از مناطق دنیا برای حفظ موادآلی خاک، حاصلخیزی خاک و فراهمی عناصر غذایی می‌باشد، بنابراین شناخت فرایند تجزیه مواد آلی و سرعت رهاسازی عناصر غذایی نیز امری ضروری می‌باشد، تنفس خاک بخش وسیعی از میزان تولید اولیه ناخالص کربن در اکوسیستم‌های خشکی را تشکیل می‌دهد، ارزیابی و اندازه‌گیری آن اهمیت زیادی در برقراری و بودجه‌بندی کربن اکوسیستم دارد، تنفس میکروبی خاک تحت تأثیر ترکیب شیمیایی یا کیفیت موادآلی، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی محیط، ساختار جمعیت میکروبی، رطوبت خاک، قابلیت دسترسی عناصرغذایی، شوری، بافت و ساختمان خاک قراردارد (سنجانی، ۱۳۸۲ ؛ چن[۸]، ۲۰۰۳ ؛ آروناچلام[۹]، ۲۰۰۳ ؛ توریس[۱۰]، ۲۰۰۱).
تعداد صفحه :۱۱۰
قیمت : ۱۴۷۰۰ تومان

***

—-

پشتیبانی سایت :        ****       ASA.GOHARII@GMAIL.COM